ریشه یابی برخی واژگان لکی، کردی و لری خرم آبادی در زبان پهلوی

حعلی قبادی کوره خسروی: 

                                 جلد نخست نامه ی باستان

ریشه یابی برخی واژگان لکی، کردی و لری خرم آبادی در زبان پهلوی

حعلی قبادی کوره خسروی:

                               جلد نخست نامه ی باستان

ب1) جان درپهلوی گیان   giân  . در کردی و لکی همین گونه تلفظ می شود.

ب4) نشان در پهلوی نیشان  niŝân . در لکی و کردی نیز چنین کاربرد دارد.

 ب4)گزیدن: درپهلوی wixtan به معنی چیدن و جدا کردن. در لکی با همین ریخت کاربرد دارد.

ب3) ماه : در اوستایی ماوه نگه mâwaŋga . در لکی و کردی در ریخت مانگmâŋ با "ن" غنه تلفظ

 می شود.

 ب13)برف: پهلوی wafr . در کردی کاربرد دارد. ریخت لکی آن «وه ر» است.

ب17) داد : در اوستایی داته   در پهلوی دات. در لکی و کردی در ریخت دای با "ی" مجهول تلفظ می شود.

ب20) تیره : در پهلوی tērak. در لکی (لهجه   بیرانوندی و الشتری) در ریخت « تیه ریک»کربرد دارد.

     زمان :از ستاک زم به معنای سرما است. هنوز این ستاک در لکی در واژه ی زِمگه کاربرد دارد.

ب22) ریش :در پهلوی rēŝ . در لکی با همین تلفظ (ی مجهول) به معنی زخم کاربرد دارد.

ب27) زبان  : در پهلوی زووان zuwân  . در کردی و لکی همین گونه رایج است. .

ب29) گفتن:درپهلوی واختن . در لکی در ریخت وِتنveten   و در کردی در ریختwaten  کاربرد دارد.

ب36و37) روزگار : در پهلوی روچگار. در لکی و کردی  در ریخت روژگار کاربرد دارد.

  آتش:پهلویâtaxŝ .  در لکی و کردی آگِر  و در لری در ریخت تَش  //

باد : در پهلوی وات .  در لکی، کردی و لری در ریخت وا  v(w)â کاربرد دارد.

ب38) خشکی: پهلویhuŝkih  . در لکی ، کردی و لری hōēŝki تلفظ می شود.

ب40و41) گردن :شکل دیگرآن درپهلوی griw است. ←گریو←گریوه : در لری ریخت اخیر در معنای

 گردنه کاربرد دارد.

ب43) برج : تازیکانه(معرب) واژه ی burg در  پهلوی است. ریخت دیگرآن بَرز به معنی بلنددرلکی

 وکردی رایج است / نیزدر لکی و کردی در ریخت berg نیز به معنی بلندی و ارتفاع کاربرد دارد.

ب46) راغ: با همین ریخت در پهلوی کاربرد داشته است. راغ در لکی در ریخت راخ به معنی شنزار و

 دامنه کوه کاربرد دارد.

ب48و49) ستاره در پهلوی stârag . در لکی در ریخت  آساره  و در کردی َاساره کاربرد دارد.

ب50) هور:در پهلوی hwar  یا xwar به معنای خورشید.  در لکی در ریخت هوه ر hwar رایج است /

 ریخت کردی آن خور xwar است.

ب60) گزارش واژه ی  مردم:درپهلویmartōm  .از دو بخش مرد و توهم (تخم). شکل اخیر در لکی و

 لری هنوز کاربرد دارد.

       کلید: در پهلوی کلیل .در لکی، کردی و لری همین گونه تلفظ می شود.

ب74) گَرد: در پهلوی gart . در لکی، کردی و لری همین گونه رایج است.

  سرخ: درپهلوی suxr ریخت دیگر"سخر". سهر/ در لکی، کردی و لری در ریخت  سُیر sōīr کاربرد

 دارد.

 ب84) خوردن: درپهلوی xwartan . درکردی xwarden و در لکی با شکل hwârden رایج است.       

 .

ب118-119) فراوان: برآمده از فرای و فره freh پهلوی.ریخت فرهfera  به معنی بسیار در لکی و کردی کاربرد دارد.

ب129تا131) خواندن:از خونتن در پهلوی.در لکی در ریخت  xwanen  کاربرد دارد/  گشاده: در پهلویwiŝatag  /  در لکی، کردی و لری  در ریخت وشا weŝâ  کاربرد دارد./بس: درپهلوی was  

 .ریخت لکی و لری vas.

ب132) شیرین : در پهلوی شیرنŝirēn  / با همین ریخت در لکی و کردی کاربرد دارد .

ب135تا137)گزارش بیدار: بیدار←بیراد←بیر(ویر)← ویردار/  ویر در لکی وکردی به معنی یاد و هوش کاربرد دارد. ویردار در لکی به معنی هوشیار است.

ب160تا164)گزارش بید: در پهلوی wēt   وت    .  در لکی در شکل وی   vē   رایج است     .

ب 165تا170) کان به معنی معدن وچشمه از ریشه ی کَن و کندن.در کردی با ریخت کانی و در لکی به شکل کَنی  رایج است.

مغز: در پهلوی مَزگ : در لکی کردی ولری با همین ریخت کاربرد دارد.

ب190-195) بهار: در پهلوی  وهار. درلکی وکردی نیز لری همین تلفظ را دارد//   هوا:وای درپهلوی.درلکی کردی و لری وا  تلفظ می شود.

225تا228) گزارش واژه نماز:ستاک واژه نِم یا نِمه اوستایی  به معنی خم شدن.در لکی واژه نِزم  و  ِنمِز  به معنی کوتاه   با این ستاک سنجیدنی است.

234و235) آگندن: در لکی آخانِن به معنی آگندن است.

ب236و237) بچه: در پهلوی وچگwaččag . در لکی وَچ   به معنی جوانه درخت کاربرد داردنیزآمیغ های «وچ   و" وچه زا "   به معنی فرزند نوه ونتیجه رایج است.

ب243) پلید: ریخت کهنتر آن پلیت. این ریخت در لکی رایج است.

ب292تا 294) آهن: در پهلوی آسَن / در لکی وکردی در ریخت آسِـن رایج است.

ب297) تخم : درپهلوی ریخت آن توهم بوده است،  در لکی ولری در ریخت  tōīm  رایج است.

ب332تا334) روزه:درپهلوی روچگ وروزگ. در لکی و کردی در ریخت روژی رایج است.

ب336و337) زین : در پهلوی زن zēn . درلکی ولری وکردی با همین  ریخت پهلوی تلفظ می شود

ب490تا492) خایه: در معنی تخم مرغ .در لکی خا// مزه: در پهلوی مچگ . در لکی  مِژه      

ب512) فرزانه: پهلوی .frazánag  ستاک و پیشوند این واژه به صورت فره (بسیار ) و زان یا ذان ( به

 معنای دانستن) در لکی و  کردی رایج است.

ب602) بانگ :درپهلوی wâng.درلکی ،کردی و لری درریخت وان wâŋ   با " ن" غنه رایج است.

ب604و605) خان در پهلوی هان. در لری هنوز در ریخت هانَه hâna   کاربرد دارد.

650و652) دایه: در پهلوی dâyag .  در لکی دا و دالکه  و در لری دایه به معنی مادر است.

675و676) داغ: درلکی، کردی و لری داخ تلفظ می شود.

710تا714)شوهر:ریخت دیگر آن درپهلوی مِرَگmērag . درلکی و لری درریخت میره mēra  رایج

 است. گذاشتن: درپهلوی witartan . در متون قدیم لکی در شکل « ویه ردن» کاربرد داشته است.

715تا 721) بیشه : در پهلوی وشگ  wēŝag .درلکی  وکردی و لر ی در ریخت وشهwēŝa  کاربرد دارد.

   کش: به معنی بر و بغل هنوز در لکی ، کردی و لری کاربرد دارد.

726) ابرو: در پهلوی brūg   . در لکی در ریخت بروberw رایج است.

949تا951) َلخت:به معنی پاره وبخش، ریخت کوتاه شده آن "لَت" در لکی به معنی پاره و نیمه  رایج است.

1026تا1028) ایدر: در پهلوی ēdar . در لکی در ریخت اِیره(با "ی" مجهول) کاربرد دارد.این واژه با

here انگلیسی، hier آلمانی هم ریشه است.

1059تا1063: گزارش واژه شبان:پهلوی شوپان، اوستایی پَسوپان.  پسو اوستایی به معنی دام و گوسفنداست. پَس pas   به معنی گوسفند در لکی و کردی رایج است.

1108تا1111)گزارش تمیشه: تم به معنای تاریک. در لکی و کردی هنوز تَم به این معنی کاربرد دارد.(تم و توز)

1123و1124) خواهر: در پهلویxwahar  وخوه xwah . در لکی در ریخت خوهxwa   و درلری در ریخت خورxwar کاربرد دارد.

1131و1132) دختر:ریشه واژه دوخ (دوش – دوشیدن)در لکی در ریخت دِت رایج است.

1140تا1144) نیز: "در پهلوی انیز-انی " در لری در ریخت هَنی ودر لکی به شکل ani  کاربرد دارد.

1240تا1244)گشن:درپهلوی با همین ریخت . یکی از معانی آن انبوه ودر هم است. در لکی واژه

 گَش gaŝ   به معنی شاخه درخت رایج است. ازاین نظر باگشن سنجیدنی است.

1255تا1259)ساخت دعایی "زه" در لکی و کردی در ریخت  " بِژی " کاربرد دارد.

1271تا1276) داماد:پهلوی dâmât در لکی و کردی ذوما و ذاما// در کردی ذاماوه ن به معنی ازدواج است.

1324تا1326) تور:با همین ریخت درپهلوی. در اوستایی توره : نام مردمی در شمار دشمنان ایران .در لکی توربه معنای ناآرام ووحشی است و بیشتر ویژگی چارپایان است ؛مثلا:بز تور

1337تا1340) بهرام : در پهلوی وهرام. در لکی با این تلفظ کاربرد دارد.

1341تا1345) بخش:با همین ریخت در پهلوی کاربرد داشته است. در لکی ،کردی ولری در ریخت بَش  به معنی بهره و قسمت کاربرد دارد.

1384) ویر :باهمین ریخت درپهلوی کاربرد داشته است.درلکی با همین ریخت رایج است . ریخت کردی آن بیر است.

صفحه 351حاشیه:عصر: درپهلوی اِوارَگ. واژه ایواره در لکی ،کردی و لری رایج است.

1656تا1662) گونا: در لکی با همین ریخت کاربرد دارد.

1880تا1885) کابلی:درپهلوی:kawulig . در لکی ،کردی ولری در ریخت کاولیkáweli  به معنی مردمان دوره گرد رایج است.

1918تا1924) میغ: ریخت دیگرآن درپهلوی "میز(با ی مجهول).درلکی و کردی به معنای پیشاب رایج است.

2025تا2026)غریو:ریشه واژه ،غر است به معنی تندر. ظاهرا واژه «قاره» در لکی به معنی فریاد از همین ریشه است و با غریو هم ریشه است.

2039تا2044) چرمه:درلکی و کردی در ریخت"چَرمی  (با ی مجهول) تلفظ می شود.به معنی سفید.

2198) مرغ:دراوستایی مرغاودرپهلوی موروmurw در لکی و کردی در ریخت های : مِرخ و  ما مِر رایج است.

2205تا2209) گرسنه:ریخت کهن تر آن درپهلوی wirsag است.در کردی وِرسی   در لکی وِسی و وِرسنی  (هر سه با ی مجهول) رایج است.

2211تا2215) کنام: با کُنا  در کردی، لری و لکی به معنی سوراخ است هم ریشه است.

2347تا2350) بیختن:درپهلوی وختن. بن اکنون wēz  : در لکی در ریخت ویژ(ی مجهول) wēž  رایج است. از همین ستاک واژه ویژن(ن غنه)wēŋ به معنی غربال درلکی رایج است.

2430تا2434) توز :درپهلویtōč .در لکی ،کردی و لری به معنی گرد وغبار است. واژه ای دیگر "توژ" به معنی لایه نازک روی شیر و ماست است.

2703تا2706) دار:درپهلوی به همین شکل بوده است. در لکی ،کردی و لری با همین ریخت رایج است

2757و2758) چمانیدن: در لکی واژه "چَمانِن   " به معنی خم کردن رایج است ،با ریشه این واژه سنجیدنی است.   // دیزه : در لکی با ی مجهول به معنی دراز گوش سیاه رایج است.

2946تا2948) اهواز←هوز:معرب هوچ پهلوی .  هوز در لکی وکردی به معنی دودمان وخاندان است . مثلا: هوز وه رام: خاندان بهرام. واژه ی هوز با   house   انگلیسی ممکن است از یک ریشه باشند.

3107تا3114) ارّه: در پهلوی هرّگ harrag .در لکی ، کردی و لری در ریخت :هرّه harra  رایج است.

3326تا3331) خشک:پهلوی هشک. در لکی ، کردی و لری درریخت  هوشک رایج است.

3369تا3372) گزارش واژه نگار:ستاک واژه نگار «کَر»اوستایی است.درلکی کرkerrّ  به معنی خط رایج است.

3574تا3579) فربی(فربه): در پهلوی فره پیه. به معنی فزون پیه. هردو بخش «فره» و «پی» در لکی رایج هستند.

                                           جلـــــــــد دوم نامه باستان

109تا112) خوش: پهلوی   xwaŝدر ریخت خوه ش در لکی و کردی تلفظ می شود.

126تا 131) گزارش دخمه: "واژه دیگر برای داغ در پهلوی دروش است" . در لکی دِروشderwŝ  به معنی ابزاری در کفاشی ، با کاربرد ی مانند جوالدوز ، کاربرد دارد.

159تا163) اشک←درپهلوی ارس. در لکی اَسرasr یاaser  به معنی اشک است.

212تا216) سنگ: ریخت دیگر آن در پهلوی sag . در لکی و کردی در ریخت سان رایج است.

231تا234) گزارش مار: "واژه دیگر مار پهلوی گرزگ بوده است" در لکی و لری واژه گِرزَه به معنی موش  بزرگ رایج است

271تا 234)  گذار: در پهلوی witár . در لکی ریخت ویه ردن  به معنی گذشتن و سپری شدن رایج است.

284تا289) دنب: درپهلوی دوم و دومب  : درلکی دوما به معنی پشت ،به دنبال و در پی کاربرد دارد.

421) تنگ:باهمین ریخت درپهلوی رایج بوده است. در لکی و کردی نیز به معنی بند و تسمه رایج است

561) غو: در لکی در ریخت قی qi و قوی qwi   به  معنی بانگ و فریاد و جنگ رایج است.

645تا)650  کرّه: درپهلوی kurrag   .در لکی ،کردی و لری در ریخت کرّی به معنی کرّه اسب و الاغ رایج است . // کرّ      kwerr   به  معنی پسر است.

669تا675) آهو: در اوستا آسو. در لکی و کردی واژه آسو به معنی یال کوه و بالای تپه است ، ممکن است با آهو پیوندی داشته باشد.

  670)  تاو و رگ: تاو در لکی به معنی جرات و توان است.  رگ به معنی شهامت وجرات و نژاد.

725تا731) آهنج: در لکی "هَنجانن  به معنی پاره کردن گوشت شکاندن هیزم  و خورد کردن سبزی و مانند آن  است . می تواند با آهنج سنجیده شود.*

768تا755) پشه:درپهلوی :paxŝag. در ریخت پشقه ، پشخه  در لکی ،کردی و لری رایج است.

821تا826) کرباس : در لکی ، کردی  به معنی پیرهن ، در ریخت کِراس رایج است.

910تا919) آذز : در لکی و کردی  در ریخت آگِرکاربرد دارد.

1339تا1346) خره : درپهلوی  xarragدر لکی در ریخت هَرّ harrē    ،لری خَرّه  و کردی خَرّگ کاربرد

 دارد.

1361تا1363) گزارش گرازیدن: برزگر که در پهلوی وَرزیگر بوده است. در لکی در ریخت  وه رزیه ر کاربرد دارد.

2220تا2226) گراز:در اوستایی وَرازه ودرپهلوی وراز. این واژه در در لکی و کردی در ریخت  وِراز رایج است.

ب2259) آز : در لکی با همین ریخت به معنی توان کاربرد دارد. مثلا: آز نیرم : خسته ام : توان ندارم

                                            جلد سوم نامه باستان

ب168) تیغ هور : این ترکیب با تلفظ تیخ هور  در لکی به همین معنی کاربرد دارد.

ب187) نعل:درپهلوی نالین. در کردی ،لکی ولری در ریخت نال رایج است.

ب667) هنرمند: در لکی به معنی قدرتمند و پرتوان کاربرد دارد.

ب1454) گزارش فریگیس: "فریگیس می باید از گیس فری برآمده باشد" این گزارش با واژه فره گیس

 لکی و کردی ، به معنای کسی که گیسوان انبوه دارد سنجیدنی است.

ب1466) کدخدایی: در لکی در ریخت کویخای  به معنی خواستگاری رایج است.

ب2124) نهالی: در لکی و کردی ولری در ریخت نالی به معنی تشک رایج است.

منبع:

نامه باستان ویرایش و گزارش شاهنامه فردوسی، دکترمیرجلال الدین کزازی،تهران ،سمت، جلدهای 1و2و3

برداشت از اینجا