جناس زاید - شاهنامه و دستور

جناس زاید:

آن است که یکی از کلمات متجانس را حرفی بر دیگری زیادت باشد، و آن حرف زاید گاه در اول کلمه است .


و گاه در آخر کلمه است مانند: خام، خامه و جام و،جامه و نام، نامه و و این قسم را جناس «مُذِّیل» می نامند:

«شبی» چون «شَبَه» روی شسته به قیر / نه بهرام پیدا نه کیوان نه تیر



منابع: فنون بلاغت و صناعات ادبی - جلال الدین همایی


فک اضافه

تعریف فک اضافه: گاه اسمی را از صورت اضافه خارج می کنند و اضافه را مقطوع می سازند، این عمل را فک اضافه می نامند.


   با توجّه به نظر دکتر محمّد معین در صفحات 202 و 203 کتاب «اضافه»، «برای فک اضافه به سیزده روش عمل می کنند» .

روش 4: یکی از طرق فک اضافه  در جمله آنست که مضاف و مضاف الیه را قلب کنند ، و پس از مضاف الیه مقدم «را» را افزایند ، ممکن است بین مضاف الیه  مقدم و مضاف موخر کلماتی فاصله شوند:


مرا بود نوبت، برفت آن جوان /

 زدردش منم چون تنی بی روان


یعنی:«نوبتِِ من »بود آن جوان رفت


مرا مامْ نامْ مرگ تو کرد/

زمانه مرا پتک ترگ تو کرد

یعنی: مادر «نامِ من» ،مرگ تو نهاد


یعنی: مادر، نامِ من مرگ تو کرد


برداشت از کتاب «اضافه»  تلیف دکتر معین

سرگذشت زبان فارسی


نمودار خاستگاه ، بالش و گسترش زبان دری یا فارسی


پروانه اسماعیل زاده, [۲۹.۰۶.۱۸ ۱۸:۵۵]

[Forwarded from یادداشت های شاهنامه خالقی مطلق]

زبان فارسی یا دری حدود دو هزار و پانصد سال پیشینه دارد که از آن حدود هزار سال نخستین زبان گفتار در جنوب غربی ایران و سپس حدود هزار و پانصد سال زبان گفتار و هزار و صد سال اخیر زبان نوشتار در بخش بزرگ سرزمین های فلات ایران بوده است و روزگاری به عنوان زبان فرهنگ و ادب، به کشورهای دیگر نیز نفوذ کرده است.


جلال خالقی مطلق 

گل رنجهای کهن  ص ۳۹۰

مقاله سرگذشت زبان فارسی

@shahnameh1000


دانلود مقاله سرگذشت زبان فارسی - جلال خالقی مطلق  از اینجا

در ستایش می

زِ دل زنگ و از رویْ آژنگ‌و ژنگ

نبُرّد زِ بُن جز نبیدِ چو زنگ


دلِ زنگ‌خورده زِ تلخی‌سَخُن

زداید  ازو   زنگْ  باده‌کَهُن


چو پیری درآرد زمانه به مرد

جوانش کند بادۀ سالخَورد


به مرد اندرون باده آرد پدید

که فرزانه گوهر بود، گر پلید؟


5 که را گوهرش پست و بالا بلند

کند باده او را چو خَمّّّ َ کمند 


که را گوهرش بُرز و بالاش پست 

به کیوان برد، چون شود نیم‌مست


چو بی‌دل خورد، مرد گردد دِلیر

چو روبه خورد، گردد او نرّه‌شیر


چو پژمان خورد، شادمانه شود

به رخسار چون ناردانه شود

دقیقی

داستان گشتاسپ و کتایون - بیت 1 تا 8

ب1یکم - زنگ به معنی "زنگار" و کنایه است از" غم و اندوه "

میگوید: هیچ چیز غم و اندوه از دل و چین و شکن از رخسار نزداید، جز بادۀ روشن به رنگ ماه!

ب2 یکم- زنگ خورده به معنی زنگار گرفته و کنایه از "اندود زده " است."تلخی سخن" که در آن کسرۀ اضافه به نیاز وزن افتاده است، یعنی پیشامدهای ناگوار. دوم- زنگ در اینجا به معنی "زنگار" و کنایه است از "اندوه". در باده کهن کسره اضافه به نیاز وزن افتاده.

ب4- می گوید: باده در مرد پدیدار می کند که گوهر او فرزانه است یا پلید.


مضمون این خطبه را در ستایش" می "را می توان در اشعار بسیاری شاعران دیگر نیز نشان داد. به ویژه در رسالۀ پهلوی مینوی خرد و نوروزنامه در باره می مطالبی آمده است.

 یادداشت های شاهنامه 10/ص 203


ایرانیات در بزم فرزانگان

نام کتاب

نام کتاب

ایرانیات در کتاب بزم فرزانگان

نوشتۀ آثنایُس(سدۀ دوم میلادی)

برگردان و یادداشت ها: جلال خالقی مطلق

تهران 1386

انتشارات مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی

122 صفحه

آثنایُس در سده دوم میللادی در روم  می زیست و موضوع کتاب گفتگوی چند تن دانشمند هنگام خوان و بزمی خیالی می باشد. در بزمی که در خانه ای در رُم برگزار می شود 29 تن فیلسوف ، خطیب، پزشک، موسیقی دان و غیره گرد می آیند و در باره موضوعات گوناگون سخن می گویند. اهمیت کتاب بزم فرزانگان در این است که مطالب آن عقاید و نظریات مهمانان آن نیست، بلکه انبوهی نقل قول است از هزار سال ادبیات یونان(از سدۀ هشتم پیش از میلاد تا سدۀ دوم میلادی) . 


 

ادامه مطلب ...

پیشینه ساقی گازرانی


اخذ مدرک دکترا در رشته ی تاریخ اسلام با تمرکز بر ایران پس از پیروزی اعراب تا حمله مغول در سال ٢٠٠٨ از دانشگاه اوهایو امریکا

The Sistani Cycle of Epics and Iran National History: On the Margins of Historiography 


کتاب حماسه‌های سیستانی و تاریخ ملی ایران در سال ٢٠١٦ توسط انتشارات بریل به چاپ رسید.

این کتاب در همین سال برنده ی جایزه ی انجمن بین المللی ایران شناسی شد.


سایر تالیفات؛

عیاران و عیاری قبل از دورۀ صفوی فصلی از دوره بیست جلدی تاریخ جامع ایران. 

مقاله ی "جامۀ کهنه ست، زِ بزّازِ نو: پذیرش مواد حماسی و شکل نو دادن به آن‌ها در ایرانِ اوایلِ عصر اسلامی،" در مجلۀ مطالعات فارسی زبانان 

مدخل "سام" در دانشنامۀ جهان اسلام

 مقاله ی نقد کتاب "سرگذشت حمزه" که در مورد کتاب حمزه نامه نگاشته شده است، در بولتن فرهنگ عامۀ خاورمیانه و جنوب آسیا 

مقاله ی ضحاک و تاریخ در یادنامه ی دیک دیویس (در حال چاپ ٢٠١٨)

مقاله ی سفر گربه زاهد از هند باستان به شیراز در مجله ی Iranian Studies (در حال چاپ ٢٠١٨)


تدریس:

٢٠٠١ تا ٢٠٠٦ در دانشگاه اوهایو تدریس تاریخ معاصر خاورمیانه، ادبیات فارسی و زبان فارسی

٢٠١٢ تدریس در دانشگاه بغازچی استانبول "تداوم و تغییر در ایران قرون میانه"

 ٢٠١٣- ٢٠١٥ تدریس در کالج رایتِ شیکاگو در بارۀ تاریخ و ادبیات خاورمیانه


فعالیت های پژوهشی دیگر

به مدت دو سال در سمتِ معاون سردبیر مجلۀ مطالعات فارسی زبانان     

   

تسلط به زبان های فارسی، انگلیسی و آلمانی و آشنایی با زبان های عربی و فرانسه

سرگذشت سرگردان کلیله و دمنه

 پرتو نادری

http://www.khorasanzameen.net/php/read.php?id=181

سرگذشت سرگردان کلیله و دمنه

٢٣ حوت (اسفند) ١٣٨٧

(به بهانهء انتشارکلیله و دمنهء منظوم میر بهادر واصفی)

 چگونه گی کتاب کلیله و دمنه

کلیله ودمنه رشته حکایت های تمثیلی به هم پیوسته است از زبان جانوران که  در یک پیوند اجتماعی ظاهر می شوند.  سخن می گویند، مناظره می کنند، همدیگر را یاری می رسانند و یاهم توطئه پردازی می کنند، به جنگ و منازعه بر می خیزند. شاهی دارند و دادگاهی و جهت دادخواهی به دادگاه فرا خوانده می شوند و چیز های دیگر که دریک جامعهء انسانی وجود دارد. اساساً نویسنده و یا نویسنده گان این کتاب که تا هنوز به یقین نمی دانیم چه کسی یا کسانی بوده اند ، خواسته  اند تا چگونه گی مناسبات اجتماعی وشیوه های حکومتداری انسانها را  از زبان پرنده گان و جانوران دیگر بیان کنند. شاید این کتاب به گونهء اندرز نامه های جداگانه  برای امرای روزگار به وسیلهء  نویسنده گانی در زمانه های گوناگونی نوشته شده و بعداً چنان کتابی تدوین گردیده است. شاید هم این  کتاب ریشه در ادبیات و دانش عامیانه دارد! 

از این نقطه نظر کلیله انبانی است از پند واندرز ، حکمت عملی ،  دانش و شیوهء رهبری و حکومت داری  که در جامهء حکایت های تمثیلی بیان شده اند. در ادبیات غرب یک چنین حکایات تمثیلی را که به هدف پند و اندرز می آورند، فابل (Fable) می گویند.

 

دکتر سیروس شمیسا در کتاب« انواع ادبی» معمول ترین فابل را، فابل حیوانات (Beast Fable) می داند. او می گوید که« در این نوع حکایات، جانوران نماینده و ممثل آدمیانند، مانند آدمیان عمل می کنند و سخن می گویند. قدیمترین نمونهء این نوع فابل، فابل های منسوب به ازوپ (Aesop) است که برده بوده و در قرن ششم قبل از میلاد در یونان می زیست ویاد آور لقمان است.

کلیله و دمنه عالی ترین فابل در ادبیات فارسی هم از این نوع است که از مجموعهء فابل های کهن هندی موسوم به پنچه تنترا (Panchatantara) اخذ شده است.» منبع اصلی  کلیله و دمنه را به درجهء اول همان کتاب پنجه تنتره (پنج کتاب یا پنج دریا) و به در جهء دوم مهابهاراته (Mahabharata) می دانند که هر دو به زبان سنسگریت نوشته شده است.

ملک الشعرا محمد تقی بهار در جلد دوم کتاب معروف خویش« سبک شناسی»  در رابطه به نام اصلی کلیله و دمنه می نویسد که:(( نام اصلی کتاب به زبان سنسگریت«  کرتکا دمنکا» بوده است و در زبان پهلوی« کلیگ و  دمنگ» گفتند، و در زبان دری که گافهای اواخر کلمات به هاءغیر ملفوظ بدل می شود« کلیله و دمنه » شده است.)) هرچند هنوز نویسنده یا نویسنده گان کتاب ناشناخته مانده اند، با این حال برهمنی به نام بید پای را راوی این حکایت ها می دانند. دکتر غلام حسین یوسفی در کتاب « دیداری با اهل قلم» می نویسد که:« افسانه های کلیله و دمنه را بر همنی به نام « بید پای» به اشارهء رای هند- دابِشلیم- برای او روایت کرده است .در حقیقت پیوند این قصه ها با یکدیگر همین وحدت راوی و مخاطب اوست وبس»

او همچنان  به قول دکتر ایندو شیکهر در« پنجاتنترا» آورده است که کلمهء «بید پای» صورت تحریف شدهء وید یا پاتی (Vidyapati) است که مرد دانا معنی دارد.

کلیله و دمنه در درازای زمانه ها پیوسته مورد توجه سلاطین و ملوک خاور زمین بوده است. آن را می خواندند. گویی این کتاب برای آن نوشته شده بود تا کتاب ویژهء سلاطین و آنهایی باشد که اندیشهء سلطانی در سر می پروریدند.

ملک الشعرامحمد تقی بهار در جلد دوم کتاب «سبک شناسی » آن جا که در پیوند به کلیله و دمنه سخن می گوید  در همین زمینه چنین نوشته است:« وقتی  جاسوسی از لشکر بهرام چوبین پس از آن که با هرمزد خلاف آشکار کرده بود به مداین باز گشت شاهنشاه از وی در ضمن سوالها پرسید که بهرام اوقات فراغت را چگونه می گذراند؟ آن مرد گفت: بهرام هنگام فراغت در خرگاه به خواندن کلیله و دمنه وقت می گذراند.»

ادامه مطلب ...