کاووس (kāvus) شاه در ادبیات فارسی

                               

کاووس (kāvus) شاه در ادبیات فارسی

«بنا بر روایات زردشتی، جمشید و کاووس جاویدان خلق شده بودند اما بر اثر ارتکاب گناهان فناپذیر شدند.»

گناهان کاووس شاه:

1  «گویند دیو خشم روان کاووس را تباه کرد، چنان که به هفت کشور خرسند نبود و بنا بر روایت دینکرد به صرافت هجوم و تسلط بر آسمان­ها افتاد و به روایتی با بستن عقاب هایی بر پایه ی تخت خویش به آسمان رفت.

2.    از گناهان دیگر کاووس، کشتن گاوی بود که حافظ مرز ایران و توران بود. این گاو را اهورامزدا آفریده بود تا اگر نزاعی بین ایران و توران ردگیرد، او سُم خویش بر حدّ واقعی دو کشور بکوبد و جدال از میان برود. یکی از پهلوانان به اصرار و ابرام کاووس، این گاو را کشت و خود نیز به دست سگان جادو کشته شد.

3.   از دیگر اعمال زشت کاووس، رفتار بد وی با اوشنر، وزیر خردمندش بود که سرانجام او را هلاک کرد.»

در ادبیات فارسی از کاووس بیش­تر به عنوان قدرتی که با همه ی تسلط و شکوه، در برابر جهان، ناچیز و رفتنی است یاد شده و به بسیاری از حوادث زندگی افسانه­ای او نیز اشاره شده است:

  گاه سلام و سهم چو کاووس و کیقباد

   گاه کلام و فهم چو قابوس وشمگیر      (قطران: 140)

  نکرد رستم دستان ز بهر کیکاووس

   به روز قهر به مازندران نبرد چنین         (قطران: 338)

  مرغی دیدم نشسته بر باره ی توس

  در چنگ گـرفته کلّه ی کیکاووس

  با کله همی گفت که افسوس افسوس

  کو بانگ جـرس ها و نالـه ی کوس       (ترانه های خیام: 86)

   که آگـــه است که کاووس و کِی کجا رفتند

   که واقف است که چون رفت تخت جم بر باد      (حافظ:70)

    کــی بود در زمانه وفــا جام می بیار

    تا من حکایت جم و کاووس کی کنم               (حافظ: 241)

    تکیه بر اختر شب دزد مکن کاین عیار

    تاج کـــاووس ببرد و کمر کیخســـرو                  (حافظ: 28)

    کنون کاووس کوسی را نگر کز رأفت شامل

    سیاوش وش گَوی را داده فرمان جهانبانی        (قاآنی: 795)

    پشت پا زن تخت کیکاووس را

    سر بده از کف مده نـاموس را                          (اقبال: 107)

     بگذر از کاووس و کی از زنده مرد

    طوفخود کن گرد ایوانی مگــرد                        (اقبال: 392)

    دگــر آن دل بنـــه در سینه مـن

    که پیچم پنجه ی کاووس و کی را                     (اقبال: 450)

   نوشدارو می دهد سهراب را کاووس شاه

   لیک امید آن گه که بر خاک عدم پهلو نهاد      

                                                        (اخوان ثالث، تو را ای کهن بوم و برر دوست دارم: 40)

   پر شد از قهقه دیوانگی اش چاه شغاد

   شکر کاووس شه این است ز تهمینه ی من       

                                                         (اخوان ثالث، تو را ای کهن بوم و برر دوست دارم: 50)

   پای در زنجیر چون کاووس و یارانش

  در طلسم جاودان از چار سو اینک اسیرانیم

  تهمتن با رخش پنداری به ژرف چاه افتاد                 (شفیعی کدکنی، شبخوانی: 40)

 [برگرفته از: فرهنگ اساطیر و داستان واره ها در ادبیات فارسی/ محمدجعفر یاحقی.ـ تهران: فرهنگ معاصر، 1388. صص 659 ـ 657]