چرا فردوسی از نام شاهنامه استفاده نکرده است

 عزیزاله جوینی، استاد دانشگاه تهران :

 جمعی از مورخان، ‌شاعران و علاقه‌مندان، 50 سال بعد از فردوسی، نام «شاهنامه» را بر روی این کتاب بزرگ گذاشتند؛ در حالی‌که فردوسی خود در این کتاب از نام «شاهنامه» استفاده نکرده است و از این اثر سترگ گاه با عنوان‌های «نامه نامور»، «نامورنامه باستان»، ‌«نامه شهریاران» و «نامه خسروان» در سرورده‌هایش یاد کرده است.

با مروری بر ابیات و داستان‌های «شاهنامه» می‌بینیم که از همین عنوان‌ها برای کتاب استفاده شده است.جوینی در ادامه به ارائه شواهد و مثال‌هایی از «شاهنامه» پرداخت که در آن‌ها فردوسی از عنوان‌های یادشده استفاده کرده است و تأکید کرد: عنوان «شاهنامه» نیم قرن بعد از فردوسی برای این کتاب انتخاب شد و این اجماعی بود که در بین علاقه‌مندان و دوستداران اثر سترگ فردوسی شکل گرفت. در واقع، در تفسیرهایی که مفسران در تبیین معنای آیات قرآن ارائه کرده‌اند، از «نامه» به عنوان «کتاب» یاد شده است و «نامه» یعنی «کتاب». فردوسی از «نامه» به معنای «کتاب» یاد کرده و «نامه» را به این معنا در سروده‌هایش به کار برده است.او در ادامه با طرح این پرسش که چه فرقی دارد عنوان کتاب «شاهنامه»، «نامه نامور»، «نامورنامه باستان»،‌ «نامه شهریاران» یا «نامه خسروان» باشد، اظهار کرد: لابد فردوسی از ذکر نام‌هایی غیر از «شاهنامه» منظور داشته است و یا کسانی که از پی فردوسی آمده‌اند، نیز معنای خاصی را از «شاهنامه» مراد می‌کنند. فردوسی از این جهت از نامه استفاده می‌کند که تأکید کند اثر سترگش دامنه دربرگیری و گستره زیادی دارد که تمام پادشاهان و خسروان ایران را دربر می‌گیرد و این نیست که به بخشی از آن‌هایی بپردازد که بر ایران حکمرانی کرده‌اند. بنابراین «شاهنامه» هم شامل عناصر ایرانی و هم غیرایرانی می‌شود و بی‌خود نیست که فردوسی از عنوان «نامه» استفاده می‌کند؛ اثری با چنین عظمت و بزرگی که هیچ خللی در آن وارد نیست و چنین شاعری نمی‌تواند چیزی را بی‌دلیل بیاورد.این شاهنامه‌پژوه در ادامه به طرح معنای «شاهنامه» از نظر دیدگاه کسانی پرداخت که بعد از حکیم ابوالقاسم فردوسی این عنوان را برای اثرش انتخاب کردند و گفت: «شاهنامه» یعنی چه؟ «شاهنامه» عنوانی شد که همه آن را قبول کردند. شاه به معنای بزرگ است و در واقع شاهنامه به معنای کتاب و مجموعه بزرگی است که تمام آداب سنن و رسوم، اسطوره‌ها و تاریخ ایران بزرگ را دربر می‌گیرد و در آن از لباس‌های رزم و بزم و عبادت گرفته تا آیین‌ها و رسم‌های گونا‌گون ایرانیان حرف زده شده است؛ یعنی تمام آن‌چه را که یک ملت بزرگ باید داشته باشد، در این شاهکار می‌بینیم و ما در داستان‌های «شاهنامه» از نزدیک با آداب و رسوم ایران کهن آشنا می‌شویم؛ بنابراین «شاهنامه» یعنی کتاب بزرگ و البته خب این عنوان ایهامی هم به واژه شاه و پادشاهان دارد؛ اما این اثر هرگز به این مسأله ربطی ندارد و همان‌طور که می‌دانیم، شاه به معنای بزرگ استفاده می‌شود؛ مانند کلمه شاهراه و دیگر واژه‌هایی که با اضافه شدن کلمه شاه به معنای بزرگ از آن‌ها یاد می‌شود.جوینی سپس به ارائه مثال‌هایی از شعرهای مولانا و ناصرخسرو برای اثبات صحت گفته‌هایش درباره معنای نامه و شاه پرداخت. 

...... «شاهنامه» تنها کتاب فرهنگ ایرانی است که ما ایرانیان را به هم نزدیک کرده است و از طرفی به اقلیت‌های دیگر دینی توهین و بی‌حرمتی نکرده است؛ نسبت به یهودیت، مسیحیت و باورهای قدیم هند هیچ توهینی نکرده است.....

 برداشت از ایسنا