خان چهارم - رستم ،سیمای انسان جهان گرا و دادخواه امروزی

بهمن حمیدی

تاملی بر خان چهارم

برداشت از: مجله چیستا

---

جستار این گونه آغاز می گردد:

همه داستان  یاد باید گرفت

که خیره نماید شگفت از شگفت

کوتاه گزیده هایی از متن:

...

سیمایی که رستم فردوسی در این خان از خود به نمایش می گذارد، سیمایی است که به انسان جهان گرا و دادخواه امروزی بسیار نزدیک است..

ما هرگز نشنیده ایم رستم تنبورنواز هم بوده و دل نشین ترین و عمیق ترین چهره را نه با کمند کیانی که با تنبور تن تنانی به یادگار گذاشته است.

...

از ویژگی های محوری خان چهارم این است که در آغاز، کم ترین ظنٌ رستم را نیز بر نمی انگیزد و او با یکدلی خاص خود همچون دوستی مابر خان دوست می نشیند. پس در کار مقابله با دشمن نیست، و چون تنهاست، به طور طبیعی خود را برون می ریزد. اما این «خود» رستم که در این خان بی هیچ انگیزه ای از سوی دوست و دشمن، یا بی هیچ رجزی که خاص حضور او در میدان های نبرد است از پرده برون می افتد، کدام است؟

قرینه خان چهارم در هفت خان اسفندیار نیز هست، ..... در سرود اسفندیار اگر چه آرامش جویی شاهنامه مشهود است ولی هیچ نشانی از نفرتی که رستم در سرود خود از جنگ برون می ریزد، دیده نمی شود...

رستم را کوفتگی راه و نیاز زیستی او به خوراک بر چشمه سار می کشاند، اما ساز، ابزاری می شود تا او بتواند صلح گرایی اش را بیان کند و در فضایی مصفا و ایمن  از جنگ به آرامش مشخص بیندیشد و در سر آرزوی «می و جام و بای گل و میگسار» بپروراند.