سرود درخت

سرود درخت

شاعر خردورز و با فرهنگ با پرداخت نمادین درخت به بازیافت و بازگویی خاطره های ازلی می پردازد و با روایت رازآلود درخت، ماهیت انسانی و هویت فرهنگی خود و جامعه اش را آشکار می  سازد و با بهره گیری از پنداشت های ازلی ـ ابدی و اسطوره ای و نمادین، درختان سرو و گز و چنار و بید و آبنوس و … را در کنار هم قرار می دهد تا سرود درخت را سرودی همگانی و عمومی سازد و با کمک آن اسطوره ی آزادگی، مردانگی، فرزانگی، کمال خواهی، جاودانگی، حیات و … را در هر بازتاب آن تکرار کند و با تکرار آیینی و رمزی درخت، فرهنگ ایران قبل و بعد از اسلام را زنده و سرسبز و سرافراز نگاه دارد. (صص 31 ـ 30)

انواع درختان شاهنامه

در درختستان شعر فردوسی، دهقان توس و مونس دیرینه ی درخت، 570 نوع درخت پر شکوه و سرافراز، قدم بر قدم روییده است. در کنار تک درخت های صنوبر، زیتون، توت، سنجد، عنّاب و حنظل و 204 نوع درخت بی نام، درختان با نام و نشان مانند سرو، آبنوس، خدنگ، بید، ساج، عود، سیب، گز، ترنج، خرما، شمشاد، نارون، چنار، بادام، صندل، رز و فندق سربرافراشته اند.

علاوه بر این درختان سربلند، درخت پرستش و درختان میوه دار وفا نیز به بار می آیند و در کنار آن ها درخت بلا، درخت نفرین، درخت بیداد و درختان بی بار و تلخً ثمر. (ص 33)

درخت شاهنامه

بسیاری از شخصیت های شاهنامه سیمایی درختی دارند. زال، رستم، اسفندیار، سهراب، فریدون، بیژن، منیژه، رودابه، ایرج، افراسیاب، گشتاسپ و … هم چنین بسیاری از اشیا مانند درفش، تخت، تیر، کتاب، تابوت و … در پیوندی نمادین با درخت در زندگی و مرگ قهرمانان جایگاه و نقشی ویژه دارند.

شاید شکوه مندترین جلوه ی نمادین درخت را در شاهنامه بتوان در سیمای درختی خود شاهنامه دید. درخت شاهنامه نماد شکوه و عظمت فرهنگ ایرانی است، تناور درختی است که از سرچشمه ی خاطرات ازلی و آیین ها و کردارهای ایرانی سیراب شده است؛ درفش و درخت سربلند و سرافرازی است که پشت به سال ها شکوه و عظمت ایران دارد؛ درختی است که همواره به سوی نور حرکت کرده و در فر و شکوه خورشید فرهنگ ایرانی بالیده و سایه افگن شده است؛ سرو سایه افگنی است که ایرانی همواره در پناه آن توانسته است شکوه و عظمت دیرین خود را بازنماید. (ص 42)

درخت سیاوش

زیباترین جلوه ی تبدیل انسان به درخت و گیاه را در مفهوم تولد دوباره ی گیاهی در داستان روییدن درخت از خون سیاوش می توان مشاهده کرد:

ز خاکی که خون سیاوش بخورد           به ابـر اندر آمد یکی سبــز نـرد

نگاریده بر بـرگ ها چهـــر اوی           همی بوی مشک آمد از مهر اوی

به دی مـه بسان بهــاران بـدی           پرستشگــه سـوگـواران بـــدی

مسکو 3/168 مول/ 679 (ص 48)

درختان باغ انوشیروان

رابطه و پیوند نمادین درخت و انسان را در دردآورترین کشتار شاهنامه که با قتل یک صد هزار تن به جرم پیروی از آیین مزدک صورت می گیرد، می توان دید. در این کشتار شگفت، پس از شکست مزدک در مبارزه با موبدان به فرمان کسری بر گرد باغی بزرگ  خندق حفر می کنند و یک صد هزار تن مزدکی را چونان درختان در آن می کارند. مزدکیان در این شکنجه جان می سپارند و اوج قساوت قلب آدمی آن جا که کسری مزدک را به تماشای این درختان شگفت فرا می خواند، نموده می شود:

به درگــاه کســری یکی بــاغ بـود             که دیــوار او برتــر از راغ بـود

همی گــرد بر گـرد آن کنـده کرد               مر این مردمان را پراکنده کرد

بکشتــندشان هم بسـان درخـــت             زبـر پای و سر زیر آگنده سخت

به مزدک چنین گفت کسری که رو             به نزدیک بـاغ گرانمــایه شــو

که تخـمی که کشتی بـدین روزگار             تــرا داد ای ناهشیــوار بــــار

درختـان ببینی که آن کس ندیــد             نه از کـاردانان پیشیــن شنیـد

بشــد مــزدک و بـاغ بگشـــاد در             که بیند مگــر بر چمـــن بارور

همان گه که دید از تنش رفت هوش          بـرآمد به ناگاه از او یک خـروش

مسکو 8/ 49 مول/ 2306 (صص 49 ـ 50)

[برگرفته از: درخت شاهنامه/ مهدخت پورخالقی چترودی.ـ مشهد: به نشر، 1387. ]