برگهایی از شاهنامه شاه طهماسبی در موزه متروپولیتن

از عکس های صفحات موزه متروپولیتن از اینجا دیدن کنید

برداشت از اینجا

چگونه 118برگ شاهنامه با یک تابلو مبادله شد؟

روزنامه شرق نوشت:

روزنامه آمریکایی وال‌استریت‌ژورنال همزمان با نمایش آثار مربوط به هنر ایرانی و اسلامی در موزه متروپولیتن نیویورک، به بازخوانی پرونده مبادله صفحاتی از شاهنامه شاه تهماسبی با تابلوی «زن شماره 3» ویلم دکونینگ پرداخته است. نویسنده این روزنامه با انتخاب تیتر «مبادله مخفی» برای این گزارش، ابعاد تازه‌ای از این مبادله جنجالی هنری را بازگو کرده است. از جمله نکات مهم این گزارش، نقش واسطه‌های سوییسی در انجام این مبادله است. نکته مهم دیگر آنکه آرتور هوتن پسر (آخرین مالک این اثر نفیس) زمانی افسر امور بین‌الملل کاخ سفید بوده است.در گزارش وال‌استریت‌ژورنال ادعا شده که در زمان مبادله 118 برگ شاهنامه با اثر دکونینگ، 500 برگ کالیگرافی نفیس هم در کنار 118 برگ به طرف مقابل داده شده است. طبق اخباری که تاکنون در ایران منتشر شده است، در ابتدای دهه 70 شمسی 118 برگ از این شاهنامه به همت حسن حبیبی، معاون اول رییس‌جمهور وقت، به موزه هنرهای معاصر تهران منتقل شد. بنا به ادعای گزارشگر روزنامه آمریکایی، نکته مبهم در مورد مبادله اوراق شاهنامه با تابلوی دکونینگ عدم اشاره به اهدای 500 برگ کالیگرافی نفیس از سوی دولت ایران به طرف خارجی است. نکته دیگر در این گزارش، آن است که شخصی به نام اولیور هوآر که کارشناس هنر اسلامی در لندن بوده در انجام مبادله شاهنامه شاه تهماسبی با تابلوی هنرمند آمریکایی نقش مهمی ایفا کرده است. در این گزارش به نحوه انتقال 118 برگ شاهنامه به ایران هم اشاره شده است. گویا در ابتدا این برگ‌ها درون صندوقچه‌ای چوبی با یک کشتی حمل پرتقال به اروپا آورده شده. آن زمان هوتن پسر در کاخ سفید مشغول کار بوده است. در 27 ژوییه 1992 این برگ‌ها از طریق لویدز بانک لندن (Lloyd’s bank) به پاریس منتقل می‌شود و روز بعد یک مقام عالی رتبه دولت ایران، این برگ‌ها را با یک بویینگ 727 از پاریس به تهران منتقل می‌کند. نام این فرد ایرانی ذکر نشده است. در گزارش مزبور به تاریخچه شاهنامه شاه تهماسبی هم اشاره شده است؛ اینکه این اثر نفیس تا اوایل قرن نوزدهم در دربار عثمانی بوده و دیگر خبری از آن به دست نیامده تا اینکه در سال ١٩٠٣ میلادی، (۱۲۸۲ خورشیدی) در نمایشگاه آثار هنر اسلامی در موزه‌ هنرهای تزیینی پاریس به نمایش گذاشته می‌شود. صاحب آن در این زمان بارون دو روچیلد بوده است. در سال ١٩۵٩ میلادی آرتور هوتن پسر، صاحب کارخانه‌ معروف بلورسازی کورنینگ، آن را از نوه‌ بارون دو روچیلد خریداری می‌کند. با توجه به روحیه تفاخرطلب غربی‌ها، نام شاهنامه‌ تهماسبی از روی آن برداشته شده و به عوض، نام خریدار آن (هوتن) جایگزین نام شاهنامه‌ تهماسبی می‌شود. هوتن هنگام تصاحب شاهنامه‌ شاه تهماسبی، دست به یک حرکت غیرفرهنگی می‌زند. او ابتدا به بهانه‌ عکسبرداری از نگاره‌ها و نیز به نمایش گذاشتن آن، شیرازه‌ شاهنامه را باز کرده و بخش‌هایی از آن را برگ‌برگ می‌کند. هوتن که از ثروتمندان آمریکایی به شمار می‌آید و رییس هیات‌مدیره‌ موزه‌ متروپولیتن نیویورک است، برای فرار از مالیات‌های سنگین، 8٧٨ عدد از این نگاره‌ها را به موزه‌ متروپولیتن اهدا می‌کند. وی بی‌توجه به اعتراضات و واکنش‌های بین‌المللی همچنان به مثله کردن شاهنامه و فروختن نگاره‌ها ادامه می‌دهد و تعداد ۶١ نگاره را به موزه‌ها و مجموعه‌داران بین‌المللی می‌فروشد.جالب اینجاست که باوجود عودت 118 برگ این شاهنامه، هنوز صفحاتی از آن این روزها در موزه متروپولیتن نگهداری می‌شود. در نمایشگاه هنر اسلامی که با آثاری از هنرمندان کشورهای مختلف از 24 اکتبر سال‌جاری (دوم آبان) در این موزه برگزار شده، برگ‌های دیگری از این شاهنامه هم به چشم می‌خورد. محمود شالویی و استاد محمود فرشچیان در روزهای آغازین بازگشایی این نمایشگاه نسبت به درج نام ایران پس از عنوان کشورهای دیگر در نمایشگاه هنر اسلامی موزه هنر متروپولیتن واکنش نشان دادند. در رتبه‌بندی نام کشورهای صاحب اثر در نمایشگاه و کارت‌ها و بروشور و کاتالوگ نمایشگاه تقدم نام ایران حفظ نشده و نام ایران پس از کشورهای دیگری که آثارشان به نمایش گذاشته می‌شود، قرار گرفته بود که موجب واکنش رییس موزه هنرهای معاصر تهران و استاد محمود فرشچیان شد.