لطفعلی صورتگر و فردوسی

لطفعلی صورتگر
***

چون سپاه نابکاران پهنه میهن گرفت

از مدائن تا هری را سیل بنیان کن گرفت

کشوری کز فره آهورمزد آباد بود

رو به ویرانی نهاد و بوی اهریمن گرفت

***
برای آشنایی با ایشان ادامه ی مطلب را ببینید

فردوسی بزرگترین شاعر ایران است. زیرا داستان بدین بزرگی را که اغلب حکایات آن به نظر یا به عینه تکرار می شود به نظم آورده و با وجود این، کمتر ابیاتی را مکرر کرده و بعضی ابیات که مکرر شده، از باب تنگی قافیه و وحدت مضمون و اصل فکر است.

در کلیه معانی دقیق که در شاهنامه اتفاق افتاده و مضامینی که برای گویندگان دست می دهد، فردوسی به خوبی از عهده برآمده و دقیق ترین احساس برگزیده را در شاهنامه تعبیر و تفسیر کرده و در معانی مختلف که ناچار عبارات مختلف لازم دارد و تعبیرات آنها برای هر کسی میسر نیست خاصه معانی ناپسند که برای شاعری مانند او، آوردن آن ها را روا نبوده، و ترک آن ها به واسطه ی انتظام داستان ممکن نمی شده، کنایات و عبارات مخصوص ایجاد کرده و از این معانی به خوبی عبارت کرده، چنانکه بر گویندگان و سخن سرایان پارسی که به چشم انتقاد در اشعار متقدمین و متاخرین نظره کرده باشند، این سخن مستور نیست.

(لطفعلی صورتگر - تاریخ ادبیات ایران - سلسله انتشارات موسسه ی وعظ و خطابه )

 از نشریه جشنواره توس - 1354 به کوشش ضیاالدین سج

لطف علی صورتگر، شاعر، مولف، محقق، روزنامه نگار، مدرس، نویسنده، ادیب، پژوهشگر و مترجم ایرانی به سال 1279 هجری شمسی در شیراز چشم به جهان گشود و در سوم مهرماه سال 1348 در سن شصت و نه سالگی در تهران دیده از جهان فروبست.

جد وی آقا لطفعلی از نقاشان قرن سیزدهم هجری و عصر ناصرالدین شاه قاجار بود که قدرت قلمش در تاریخ هنر ایران کم مانند و کارهای او در موزه های پاریس و لنینگراد موجود است.

لطفعلی صورتگر تحصیلات ابتدایی را در شیراز به پایان رساند. سپس به هند رفت و دوره متوسطه را در مدرسه سنت گزویر در بمبئی پی گرفت.

آن گاه به میهن بازگشت، به خدمت وزارت فرهنگ درآمد، و به تدریس در مدارس سرگرم شد. به سال 1301 ماه نامه علمی و ادبی سپیده دم را در شیراز پایه گذاری کرد که تا سال 1303 به چاپ می رسید. او در این مجله داستانی از شیکسپیر را ترجمه کرد و به صورت سلسله وار انتشار داد که همین داستان دست مایه ایرجح میرزا در سرودن منظومه زهره و منوچهر شد.

صورتگر فنون شاعری را نزد فرصت شیرازی، شیخ محمد حسین سعادت، امین خاقان شعله، خلیل بازیار، رحمت وصال، سیف الله نواب و ضیاء لشکر دانش آموخت.

با ملک الشعرای بهار نیز نامه نگاری داشت و اشعار خود را به این وسیله اصلاح می کرد. اشعار صورتگر پای بند اصول و قواعد عروضی بود و ده هزار بیت در قالب های کهن سرود. وی بر این بود که حافظ و سعدی غزل را به اوج خود رسانده اند و بنابراین به سبک خراسانی و ترکستانی گرایید و هیچ گاه غزلسرایی نکرد. قطعات و مسمطات او بیشتر پند و اندرز و خالی از واژه های فرنگی، عربی و ترکی است. در قصیده استاد بود و مشهورترین ساخته او قصیده گشایش آرامگاه سعدی است که به اقتفای قصیده وقت آن است که مستان طرب از سرگیرند از مجیر بیلقانی ساخته:

صبح کاین چادر نیلی ز فلک برگیرند / سیهی را اثر از صفحه خاور گیرند

آب یاقوت بر این سقف شبه گون پاشند / تیره دامان افق در زر احمر گیرند.

دیگر قصیده زیبای صورتگر، شعری در وصف رودکی است:

چون سپاه نابکاران پهنه میهن گرفت / از مدائن تا هری را سیل بنیان کن گرفت

کشوری کز فره آهورمزد آباد بود / رو به ویرانی نهاد و بوی اهریمن گرفت

برگهای کارنامک هرسویی بر باد رفت / خاک غم بر دخمه شاپور شیراوژن گرفت

نغمه های پهلوی افسرد در نای هزار / زاغ بر سوک عزیزان چمن شیون گرفت

پارسی گویی پدید آمد در آن روز سیاه / در حریم دولت سامانیان مسکن گرفت

چنگ را با نغمه های پهلوانی ساز کرد / تیغ بران هنر از پنجه دشمن گرفت

رودکی! ای پیشوای اوستادان بزرگ / ای که بر یاد تو باید جام مردافکن گرفت

آفرین بر طبع گوهربار تو کز بهر تو / نام نیک جاودانی را به پاداشن گرفت

و خطاب به معشوق:

سینه صاف مرمری دارد / دل نازک تر از پری دارد

می چکد از لب تو آب حیات / بر محمد و آل او صلوات

صورتگر به سال 1306 برای ادامه تحصیل به لندن رفت و به تاریخ و ادبیات و علوم اقتصادی را آموخت. سپس به ایران بازگشت و تدریس ادبیات انگلیسی را آغاز کرد. سپس باز به لندن رفت تا این که در رشته زبان و ادبیات انگلیسی دکتری گرفت. پایان نامه دکتری او درباره نفوذ ادبیات ایران در ادبیات انگلستان در قرن پانزدهم و شانزدهم میلادی بود.

او در انگلستان با خانم الیو پیمان زناشویی بست. ثمره این ازدواج، یک پسر به نام داوود بود.

صورتگر خطاب به همسرش چنین سروده:

ای روی ز دوستان نهان کرده / دل بی سبب به ما گران کرده

آن چشم سیاه شوخ شهرآشوب / آزرده دل مرا نشان کرده

فرمودت بوسه را پذیرا باش / آن کاو لب تو چو ناردان کرده

آمد شب و من دو چشم شادی را / بر طلعت زهره میهمان کرده

گاهی غم دل به فرقدان گفته / گه شکوه به ماه آسمان کرده

دکترصورتگر پس از بازگشت به میهن، به تدریس ادبیات فارسی و انگلیسی در دانشگاه های تهران و شیراز سرگرم شد، دانشکده ادبیات شیراز را در کنار آرامگاه حافظ پایه گذاری کرد و ریاست دانشگاه شیراز را بر عهده گرفت.

به سال 1321 نیز سردبیر روزنامه ایران جوان، دو سال مدیر مجله آموزش و پرورش و عضو فرهنگستان ایران بود.

دکترلطفعلی صورتگر سفرهایی به کشورهای آلمان، فرانسه، انگلستان، ایتالیا، مصر، هندوستان و ترکیه کرد و یک سال در دانشگاه کلمبیا به تدریس پرداخت.

همچنین همراه هیات نمایندگان ایران برای شرکت در نمایشگاه موزه ارمیتاژ به شوری رفت، به سال 1945 به عنوان عضو هیات نمایندگی ایران در کنفرانس سانفرانسیسکو شرکت جست، به سال 1346 با هیاتی برای شرکت در سمینار شاعران پارسی گوی به تاجیکستان مسافرت کرد و به سال 1953 جزو هیات حسن نیت عازم پاکستان شد. در جلسه ای به زبان انگلیسی سخنرانی بلندی ایراد کرد و همگان را در شگفتی فروبرد و به هیات فرهنگی ایران آبرو بخشید.

صورتگر که حق خدمت به خاندان پهبلوی داشت و قصیده ای در روز تاج گذاری شاه سروده و پایه گذار دانشگده ادبیات شیراز بود ناگهان بازنشانده شد. مجلسی در بزرگداشت او برگزار کردند و به تدریس وی پایان دادند. شاید دلیل مرگ زودهنگام وی همین بازنشستگی و دوری از محیط دانشگاه بود.

آرامگاه دکتر صورت گر در حافظیه شیراز است و این قصیده از خود او بر آن نقش بسته:

گویند به اقصای جهان هست دیاری / کان جا نکند حسرت و اندوه گذاری

خیزند و خز آرند اگر هست خزانی / خندند و می آرند اگر هست بهاری

از آثار او است:

ترجمه عشاق ناپل.

ترجمه مقالات بیکن.

سخن سنجی، نقد و بررسی ادبیات اروپا.

اصول علم اقتصاد و تجارت.

دیوان شعر.

ادبیات توصیفی ایران.

ادبیات غنایی ایران، تهران: دانشگاه تهران، 1345.

برگ های پراکنده (شعر).

عناصر موجود در ادبیات پارسی.

سخنانی چند از نویسندگان باختر.

ترجمه سبک رومانتیزم در انگلستان.

ترجمه مارسیون اثر والت اسکات.

ترجمه جغرافیای تاریخی ایران، اثر لواسترانج.

تاریخ ادبیات انگلیس از سده چهارم تا سده هیجدهم میلادی، سه جلد، 1373، تهران: امیرکبیر، 271، / 1348، تهران: دانشگاه تهران / 1362، تهران: علمی / 1381، تهران: هرمس.

تجلیات عرفان در ادبیات فارسی، تهران: دانشگاه تهران، 1345 / چاپ دوم 1348، تهران: ابن سینا، 120 ص / 1381، تهران: هرمس، 140 ص.

ترجمه دکتر فاستوس، اثر کریستوفر مارلو، 1340، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

مجموعه شعر زیر آسمان باختر، ضمیمه مجله مهر از شماره 9 تا 11، سال دوم.

مقدمه بر غزلیات شورانگیز شمس تبریزی، به انتخاب فریدون کار، ویرایش دوم 1369، تهران: فروغی، 444 ص / چاپ ششم زمستان 1373 / چاپ هفتم 1377 / چاپ هشتم 1381.

نامه صورتگر، مقالات و اشعار لطفعلی صورتگر از 1301 تا 1348، گردآورنده کوکب صورتگر (صفاری)، 1368، تهران: پاژنگ، 2 ج.

و شماری از مقالات صورتگر:

ترجمه مثنوی اثر  نیکلسن، نامه فرهنگستان، ج 4، ش 1.

پزشکی در ادبیات فارسی، نامه شیر و خورشید سرخ، ج 1، ش 10.

لطفعلی خان، صورتگر شیرازی، نقش و نگار، ش 2.

ترجمه نفوذ تمدن ایران در اروپا، راه نو، س 2.

در تکریم پرفسور نیکلسن، روزگار نو، ش 4، ج 5.

مقالاتی در باب خطابه آقای تقی زاده راجع به فارسی فصیح، یغما، س 1.

سوگند در ادبیات فارسی، مهر، س 7.

انسانیت از نظر سنائی، مجله شیر و خورشید سرخ، دوره 3، ش 8.

نظری به دیوان سنائی، مجله شیروخورشید سرخ، دوره 4، ش 1.

پیران ویسه، مجله آموزش وپرورش، دوره 12، ش 1 و 2.

عظمت مقام فردوسی در نظر شعرای فرانسه، تعلیم و تربیت، س 4، ص 668.

فهرست منابع

دولت دیدار، منوچهر قدسی، اصفهان: آتروپات، چاپ اول 1377، ص 153 تا 161.

گفت و گوی نگارنده با کریم اصفهانیان از شاگردان دکتر لطفعلی صورتگر.

حافظ پژوهان و حافظ پژوهی، دکتر ابوالقاسم رادفر، تهران: گستره، چاپ اول پاییز 1368، ص 51 تا 52.

تاریخ جراید و مجلات ایران، سیدمحمد صدر هاشمی، ج 1، ص 274؛ ج 3، ص 30 -28، ش 638.

کتابشناسی ملی ایران.

شناسنامه مطبوعات ایران، مسعود برزین.

اثرآفرینان، زندگینامه نام آوران فرهنگی ایران، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ج 4.

تذکره سخنوران روز.

زندگینامه خودنوشت او در مقدمه برگ های پراکنده.

ادبیات معاصر، ص 68 -67.

چشمه روشن، دکتر غلامحسین یوسفی، ص 533 -520.

دانشمندان و سخن سرایان فارس، ج 3، ص 483 -468.

الذریعه، ج 9، ص 620، ش 4421.

زندگینامه رجال و مشاهیر، ج 4، ص 218 - 217.

سخنوران نامی، ج 2، ص 348 -341.

سخنوران نامی معاصر، برقعی، ج 1، ص 151؛ ج 4، ص 2369 - 2364.

سواد و بیاض، ص 586 -583.

شخصیت های نامی، ص 291 -290.

صدف، ص 510 -497.

فرهنگ سخنوران، ص 566.

کتابنامه نخستین دهه انقلاب، ص 231.

مولفین کتب چاپی فارسی و عربی، خان بابا مشار، ج 5، ص 132 -130.

یغما، س 22، ش 7، ص 412 -411.

ارمغان، س 4، ش 3 و 4.

سال نامه دانشسرای عالی، 1314 تا 1315.

فهرست مستند اسامی مشاهیر و مولفان.

فهرست مقالات فارسی از ایرج افشار.

تاریخ رجال ایران، مهدی بامداد، ج 6، ص 183 تا 184.

گلزار معانی، احمد گلچین معانی، چاپ دوم 1363، نشر ما، ص 425 تا 432.

پاینده باد ایران

این یادداشت از اصفهان آنلاین به این جا آمد.

آقا لطفعلی نقاش و صورتگر زمان ناصرالدین شاه  قاجار
جد لطفعلی صورتگر